(( راز بقای بشر در گرو حفظ محیط زیست است.))

رشد بی رویه جمعیت، توسعه شهرنشینی، ظهور تکنولوژی های جدید و تغییرات حاصل شده در عادات و الگوهای مصرف از یکسو و محدودیت در استفاده از منابع از سوی دیگر علاوه بر ایجاد انواع مشکلات پیچیده در کیفیت زندگی انسان موجبات بروز انواع ناسازگاری های اجتماعی، اقتصادی و نهایتاً محیط زیستی را فراهم آورده است.

 با پیشرفت علوم و تکنولوژی، تولید و مدیریت مواد زائد جامد نیز تحت بررسی های فراوان علمی و پژوهشی قرار گرفته است. یکی از جالب ترین گزینه ها در مدیریت مواد زائد جامد بازیافت این مواد است ؛ بازیافت در مفهوم رایج آن در مدیریت مواد زاید به معنی استفاده مجدد از مواد دور ریختنی پس از اعمال پردازش های خاص بر روی آنهاست. امروزه بسیاری از کشورها قسمت قابل توجهی از ترکیبات زباله های خود را بازیافت می کنند.که این روش در کشور ما نیز رو به فزونی است.

بهینه سازی سیستم مدیریت پسماند و ضایعات طبق دستورالعمل مدیریت پسماند یکی از برنامه های مهم سازمان می باشد در این راستا لازم است تا با هماهنگی و تعامل درون بخشی سازمان نسبت به جدا سازی اصولی و صحیح آن اقدام شود.

پسماند و انواع پسماند:

پسماند: به مواد جامد، نیمه جامد و مایع ( به استثنای فاضلاب) گفته میشود که بطور مستقیم یا غیر مستقیم حاصل از فعالیت انسان بوده و از نظر تولید کننده زائد تلقی می شود.

طبقه بندی انواع پسماند:

پسماند های عادی: به کلیه پسماندهایی گفته می شود که به صورت معمول از فعالیتهای روزمره انسانها در شهرها، روستاها و خارج از آنها تولید می شود و شامل پسماندهای  خانگی و نخاله های ساختمانی می باشد. 

• پسماندهای خانگی:به مواد زائد جامدی که از پسماند و آشغال تشکیل شده و معمولاً در خانه ها و آپارتمانها تولید میشود ، اطلاق می گردد. این پسماند ممکن است مقادیر قابل توجهی مواد سمی و پسماند خطرناک بهمراه داشته باشند و به دو دسته پسماند تر و پسماند خشک تقسیم می شوند.

پسماند تر:پسماند تر که به آن پسماند آلی، ارگانیک یا فساد پذیر نیز میگویند شامل پسماند های مواد غذایی مثل پسماند های غذا، پوست میوه و سبزیجات، روغن‏های خوراکی سوخته و فاسد شده، تفاله چای و همچنین پسماندهای باغبانی و فضای سبز می باشد. پسماند های غذایی مهمترین قسمت زباله است این پسماند به دلیل قابلیت تهیه کود از آن (کمپوست) از اهمیت به سزایی برخوردار می باشد.

یکی از مسایل مهم در رابطه با پسماند تر مساله شیرابه است. شیرابه عبارت است از مایعی بد بو به رنگ قهوه ای تیره که از داخل موادزائد به خارج تراوش کرده و حاوی مواد محلول ومعلق می باشد. مهم ترین علت ایجاد شیرابه، مایعات و رطوبتی است که در کیسه های زباله جمع می شود، شیرابه زباله علاوه بر آلودگی‌های زیست محیطی به دلیل ایجاد محیط اسیدی خسارت زیادی به خودروهای حمل زباله و ماشین آلات و تجهیزات دیگر نیز وارد می نماید. بهترین کار برای جلوگیری از تولید شیرابه، جداسازی مایعات از دیگر زباله هاست. فقط کافی است وقتی ظرف خورشت  مواد غذایی آبدار را در ظرفشویی قرار می دهیم آب آن را از سایر مواد جدا کرده و به درون سیستم تصفیه بریزیم.

پسماند خشک: پسماندهای خشک به ویژه کاغذ، مقوا، پلاستیک، شیشه و فلزات این اقلام از ارزش اقتصادی و زیست محیطی برخوردار بوده و در صورت تفکیک، در واحدهای مختلف و کارخانجات بازیافت به محصولاتی با کاربردهای مشابه و یا جدید تبدیل می شوند تا از اتلاف منابع و سرمایه های ملی جلوگیری به عمل آید. در واقع تفکیک پسماند ارزشمند در مبدأ سبب صرفه‌جویی ۳۰ درصدی در هزینه ها می شود.

از مهمترین اهداف پردازش مواد زاید جامد، بازیافت و جداسازی ترکیبات با ارزش از داخل زباله و تبدیل آن به مواد اولیه می‌باشد. در این میان روش جداسازی و تفکیک در مبدأ یکی از مهمترین و کم هزینه ترین روش‌های جداسازی و تفکیک مواد زاید، محسوب می‌شود.

نخاله های ساختمانی:

پسماندهایی که از ساخت ، تخریب ، تعمیر ، بازسازی ، بهسازی پیاده روها ، خانه ها، ساختمانهای تجاری و سایر سازه ها حاصل می شود و شامل بتن، آجر و مصالح ساختمانی، خاک و… می باشند .

• پسماندهای پزشکی ( بیمارستانی ):به کلیه پسماند های عفونی و زیان آور ناشی از بیمارستان ها، مراکز بهداشتی درمانی، آزمایشگاه های و سایر مراکز مشابه گفته می شود. سایر پسماند های خطرناک بیمارستانی نظیر پسماندهای پرتوزا، از شمول این تعریف خارج است.
• پسماندهای کشاورزی:به پسماند های ناشی از فعالیت های تولیدی در بخش کشاورزی گفته می شود. این پسماندها شامل محصولات کشاورزی فاسد و غیر قابل مصرف، فضولات و لاشه حیوانات (دام، طیور و آبزیان)، محصولات کشاورزی فاسد یا غیر قابل مصرف می باشند.
• پسماند های صنعتی:به کلیه پسماند های ناشی از فعالیت های صنعتی و معدنی و پسماند های پالایشگاهی ، صنایع نفت ، گاز و پترو شیمی و امثال آن گفته می شود که شامل براده ها، سرریزها، لجنهای صنعتی و … می گردد.
• پسماندهای ویژه:مواد زاید خطرناک یا پسماندهای ویژه یعنی کلیه پسماندها غیر از مواد پرتوزا که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل قابلیت انفجار یا اشتعال، سمیت، خورندگی، اکسید کنندگی، بیماری یا عفونت زایی و مشابه آن نظیر آفت کش ها، علف کش ها و از این قبیل برای محیط زیست یا سلامتی انسان و سایر جانداران خطرناک بوده و به مراقبت ویژه نیاز داشته باشند.

این نوع از پسماندها را نیز بایستی بصورت مجزا جمع آوری کرده و از مخلوط کردن آن با پسماند عادی خودداری نمود.

• پسماندهای الکترونیک:پسماندهای الکترونیک را به دلیل خطر آفرین بودن می توان زیر مجموعه ای از پسماندهای جز ویژه حساب کرد اما به دلیل ماهیت و حجم متفاوت این نوع پسماند آن را در دسته بندی جداگانه ای قرار داده اند که حاوی فلزات خطرناکی مانندسرب، کادمیوم وجیوه هستند و در صورت رهاسازی در طبیعت پس از پایان عمر مفید و عدم بازیافت صحیح,ازآلاینده های خطرناک محیط زیست به شمار می‌روند.

فلزات و بازیافت آنها : ارزشمندترین ماده بازیافت شده از زباله بر حسب درآمد، انواع مختلف فلزات است. معمولی ترین فلزات قابل بازیافت آلومینیوم و فولادند. بقیه فلزات مثل نقره، مس و برنز که با ارزشند دور ریخته نمی شوند ومعمولاً مشکل دفع پسماند کمتری دارند.

شیشه و بازیافت آن: شیشه را می توان به عنوان یک ماده ساده بازیافت نمود و مساله بسیار مهم در بازیافت شیشه از بین نرفتن ساختار آن در گونه های مختلف بازیافت است. در مورد تولید بطری های شیشه ای می توان گفت که ۸۰ درصد از کل شیشه مصرف شده بازیافتی است .

پلاستیک و بازیافت آن

      پلاستیک ها طیف بسیار وسیعی از مواد پلیمری را تشکیل می دهند، بطوری که از کل پلیمرهای صنعتی حدود ۵۸%  آن را پلاستیک ها تشکیل می دهند. مصرف پلاستیک به علت سبکی وزن و عدم شکستگی بسیار رایج است و چون به ندرت در اثر تجزیه بیولوژیکی و شیمیایی از بین می رود یکی از منابع عمده ایجاد زباله هستند.

بازیافت پلاستیک ها

به دلیل استفاده زیاد از پلاستیک حجم ضایعات این مواد بسیار قابل توجه شده است و با توجه به اینکه مواد پلاستیکی قابلیت تجزیه بیولوژیکی و شیمیایی خوبی ندارد، لذا به تدریج در محیط انباشته شده و در نتیجه لطمات شدیدی به محیط زیست وارد می کنند. بهترین راه جهت خلاص شدن از مشکل ضایعات پلاستیکی بازیافت آن هاست.با وجود دقت در فرآیندهایی که در طول بازیافت پلاستیک صورت می گیرد کاربرد بهداشتی این مواد به هیچ عنوان توصیه نمی شود.از بهترین کاربردهای مواد پلاستیکی بازیافتی استفاده آنها در محصولات چند لایه به عنوان لایه میانی است.با استفاده از روش های شیمیایی می توان از PET مونومرهای اولیه آنرا بدست آورده و دوباره برای ساخت مجدد PET استفاده کرد.

کاغذ ، بازیافت و مزایای آن

 طبق آمار ارئه‌شده توسط FAO در گزارش وضعیت جنگل‌های جهان در سال ۲۰۰۷، سطح کل جنگل‌های ایران ۲/۱۴ میلیون هکتار می‌باشد که در حدود ۸/۶ درصد از سطح کل کشور را می‌پوشاند و در مجموع، حدود ۲۸/۰ درصد از جنگل‌های جهان را تشکیل می‌دهد. طبق آمارهای موجود در خلال چند دهه گذشته، جنگل‌های کشور از حدود ۱۸ میلیون هکتار به ۲/۱۴ میلیون هکتار و سطح جنگل‌های شمال نیز از حدود ۴/۳ به ۹/۱ میلیون هکتار کاهش یافته است.           

  بازیافت کاغذ

از کل کاغذ و مقوای مصرفی تقریباً ۸۰ درصد آن قابل بازیافت است. منابع تولید کاغذ باطله شامل:

۱ـ منابع صنعتی و تجاری۲ـ کاغذهای باطله اداری۳ـ کاغذهای باطله خانگی می باشد. بنابر تحقیقات انجام شده در ایران فقط با ۲۵% کاغذ و مقوای موجود در مواد زاید جامد کشور می توان سالانه ۱۰۰٫۰۰۰ تن کاغذ بازیافتی به دست آورد که این فعالیت به مفهوم تداوم حیات ۱٫۷۰۰٫۰۰۰ اصله درخت است.    

مزایای بازیافت کاغذ

۱ـ کاهش نیاز به خمیر چوب و قطع درختان و در نتیجه حفظ منابع طبیعی۲ـ کاهش مصرف انرژی۳-کاهش تولید فاضلاب به دلیل کاهش مصرف آب۴- کاهش آلودگی هوا به دلیل تولید بیوگاز از محل دفن کاغذ بخصوص گاز گلخانه ای متان۵-کاهش مصرف مواد شیمیایی ۶- ایجاد اشتغال ۷- حفظ سرمایه ۸- کاهش حجم زباله

 کاغذهای مناسب بازیافت

روزنامه، مجله، کاغذ تحریر سفید، کاغذ باطله، کاغذ کپی، پاکت نامه و. . .

امروزه لزوم مشارکت مردمی درمدیریت پسماند، با توجه به مشکلات دفع مواد زاید شهری ، صنعتی ، تولیدی ، تجاری ، خدماتی و آلودگی محیط زیستی این مواد بر روی منابع طبیعی و اکوسیستم، اجتناب ناپذیر شده است. مدیریت مواد زاید جامد به دلیل بافت فرهنگی، جمعیت، اقتصاد، مصرف بی ‏رویه مواد، عدم احساس مسوولیت ، عدم اجرای مقررات و قوانین و کمبود امکانات در عرصه خدمات شهری و صنعتی با مشکلات عدیده ای روبرو می‏باشد. با اینحال به منظور فایق آمدن بر بسیاری از مشکلات لازم است در امر ارتقاء و بهینه نمودن مراحل مختلف مدیریت مواد زائد ( تولید، نگهداری در محل، جمع آوری، حمل و نقل) اقدامات جدی صورت گیرد، درکلیه مراحل مدیریت یکی از کلیدهای موفقیت آگاهی و مشارکت مردمی می باشد. آنچه مسلم است:

• امروزه به منظور دستیابی به سطوح بالای مشارکت اجتماعی و ظرفیت‌سازی در جهت تقویت آگاه‌سازی موثر، تفکیک ضایعات در مبدا و بازیافت آن‌ها به عنوان دو راه کار مهم برای ارتقا سیستم مدیریت زایدات مطرح و مورد توجه می‌باشد.
• اهمیت طرح تفکیک زباله در ایران از این نظر بسیار اهمیت دارد که اجزا و ترکیبات زباله تا حدود ۷۰- ۶۰ درصد یا بلکه بیش تر قابل بازیافت است.  همچنین، حدود۲۰ درصد زباله‌ها در ایران داراى ترکیباتى، از قبیل کاغذ، کارتن، پلاستیک، شیشه و مواد قابل بازیافت است که می‌تواند به خوبى در بازارى که در ایران وجود دارد، به شرطى که از مبدأ جدا شود، پس از بازیافت به مصرف برسد و منافع در خور توجهی را به همراه داشته باشد .

با توجه به اینکه دستورالعمل مدیریت پسماند در سازمان تدوین شده و اجرا میشود، در این گام اساسی از کلیه کارکنان شرکت بیش از پیش تقاضا میشود سازمان را همراهی نموده و با توجه به آگاهی در زمینه پسماند :

نسبت به جداسازی زباله ها در مبداء که نقشی اساسی و یک اصل کلی در امر بازیافت و استفاده مجدد و جلوگیری از آسیب های زیست محیطی کلان دارد، مسئولین سازمان را یاری نمایند.کلیه کارکنان بایستی در محل کار خود، دفاتر ، خطوط تولید، سالن های مختلف نسبت به تفکیک پسماندها همت نموده و نسبت به این امر جدیت داشته باشند و زباله ها را هرچند جزیی و مختصر حتی به اندازه یک ورق کاغذ باطل شده، یک لیوان شیر،یک پیچ ضایعاتی و … به تفکیک دور ریز نمایند.

اما اقدام مهمی که مقدم بر تفکیک پسماند است کاهش تولید آن در مبداء می باشد. مصرف درست می تواند تا حد زیادی هزینه ها، مصرف آب و انرژی را پایین بیاورد و از تولید بیش از اندازه زباله جلوگیری کند.

مواردی از اقدامات کلیدی جهت کاهش زباله های تولیدی

• برای کاهش پسماند در دفاتر و کارهای اداری قبل از آنکه متنی را پرینت کنید، ابتدا فکر کنید آیا واقعاً به نسخه چاپ شده آن نیاز دارید؟ پس تا آنجا که می‌توانید کمتر از نسخه پرینت شده استفاده کنید. استفاده از تابلو اعلانات به جای انتشار اطلاعیه‌های همگانی و فن‌آوری الکترونیک یا بدون کاغذ(paperless) بجای نامه‌نگاری‌های داخلی در کاهش پسماند دفاتر و کارهای اداری می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.
• به منظور کاهش میزان مصرف کاغذ، جوهر و لاک غلط گیر، هنگام تایپ مطالب دقت نموده و متون خود را برروی صفحه مانیتور ویرایش کنید. توجه‌ داشته باشید اگر روی هر دو طرف کاغذ پرینت تهیه شود، مصرف کاغذ ۵۰% کاهش می‌یابد. از قسمت‌های نوشته نشده و سفید کاغذ بعنوان کاغذ یادداشت کوچک استفاده شود.
• پسماندهای کاغذی، کارتن ها ،روزنامه ها، کاغذهای باطله ، دفاتر و …را از سایر زباله ها جدا کنید.
• لوازم فلزی ، پلاستیکی، چوبی ، روغنی و …را جدا از یکدیگر دور ریز نمایید و از مخلوط نمودن آنها در یک سطل زباله خودداری کنید.
• از دور ریز نمودن باتری های معمولی در زباله خودداری کنید و آنها را از زباله جدا کنید.

سرفصل اقدامات انجام شده در شرکت فرآورده های نسوز ایران در رابطه با مدیریت پسماند بطور مختصر ارائه می گردد:

-تهیه دستورالعمل مدیریت پسماند به عنوان سند مرجع در شرکت که حاوی نحوه طبقه بندی،تفکیک ، جمع آوری و تعیین تکلیف انواع پسماند می باشد.

-برگزاری دوره آموزشی برای کلیه ی واحد ها و پرسنلی که دروظیفه تفکیک و جمع آوری پسماندها را عهده داتر می باشند.

طبق دستورالعمل یاد شده پسماند های قابل بازیافت و استفاده مجدد از قبیل قطعات چدن ،فلزی،لاستیکی،پلاستیکی و کاغذی و انواع گونی و کیسه های بزرگ بطور منظم جمع آوری و از طریق واحدبازرگانی به تشکیلات مدیریت پسماند های شهری ارائه می گردند.

سایر پسماندها از قبیل ضایعات فرآورده های نفتی،انواع روغن های مستعمل و غیرقابل مصرف و پارچه ها و خاک های آلوده به روغن،پسماند های شبه پزشکی حاصل از فعالیت های خانه بهداشت کارگری شرکت نیز پس از جمع آوری و تفکیک از طریق انعقاد قرارداد با شرکت های معتمد سازمان حفاظت محیط زیست،واحد حمل پسماند های عفونی شهرستان مبارکه و بخشداری زیباشهر حمل و تعیین تکلیف می گردند.

کلیه فعالیت های مربوط به پسماند های شرکت توسط واحد HSEE  شرکت بطور مستمر تحت نظارت  و پیگیری قرار دارد.

در پایان از کلیه همکاران تقاضا داریم که برای ترویج فرهنگ و مشارکت در امر حفاظت از محیط زیست ، حفظ و حراست از محیط زیست برای نسل امروز و فردا ، تعهدات ،مسئولیت ها و وظایفی که هر فرد نسبت به محیط زیست دارد، دستورالعملهای داخلی سازمان را در امر مدیریت پسماندها، الزامات قانونی و قوانین وضع شده در این خصوص را جدی گرفته و نسبت به اجرای دقیق آن همت نمایند تا حفظ وحراست از محیط زیست با معنای واقعی توسعه پایدار عجین شده و حداقل برای کارکنان شرکت فرآورده های نسوز ایران و خانواده های آنان  نمود واقعی داشته باشد.